Các nguyên tắc khi giải thích pháp luật

 Các nguyên tắc khi giải thích pháp luật

Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật được ban hành ra nhưng không phải đương nhiên sẽ được mọi người đón nhận và thực hiện đúng. Vì vậy, việc tuyên truyền, phổ biến để cho người dân hiểu về quy phạm pháp luật là một vấn đề quan trọng trong cơ chế điều chỉnh pháp luật. Bài viết sau sẽ làm rõ vấn đề giải thích pháp luật.

Khái niệm giải thích pháp luật

Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận mang tính bắt buộc chung để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Nó thể hiện ý chí của giai cấp cầm quyền và được thực hiện bằng biện pháp cưỡng chế Nhà nước, được thiết lập nên để đảm bảo sự ổn định và trật tự xã hội.

Có thể hiểu “giải thích” là hoạt động dùng lý lẽ, dẫn chứng để giảng giải cho người nghe hiểu rõ về một vấn đề nào đó.

Vậy có thể rút ra khái niệm về giải thích pháp luật như sau: 

Giải thích pháp luật là hoạt động làm sáng tỏ về tư tưởng, nội dung, ý nghĩa của các quy phạm pháp luật, đảm bảo cho sự nhận thức đúng đắn pháp luật cho công dân, do các cơ quan, nhân viên nhà nước, tổ chức xã hội, cá nhân các công dân tiến hành.

Tuỳ thuộc vào nội dung, mục đích của giải thích pháp luật, các chủ thể sử dụng các cách thức khác nhau để giải thích như: giải thích theo văn phạm, giải thích hệ thống, giải thích logic, giải thích chính trị, lịch sử.

Tìm hiểu thêm tại: Phaptri.vn pháp luật Việt Nam mới nhất

Vai trò và vị trí của giải thích pháp luật

Nếu một hệ thống pháp luật được hoàn thiện tuyệt đối và người dân có nhận thức tốt về pháp luật thì sẽ không phát sinh nhu cầu giải thích pháp luật.

Trong nhận thức-thực thi-áp dụng pháp luật thì giải thích pháp luật giữ vị trí quan trọng, nó có nhiệm vụ làm sáng tỏ hơn các quy định của pháp luật, giúp cho người dân hiểu rõ hơn về các quy định đó và từ đó áp dụng đúng đắn.

Đối với hình thức áp dụng tương tự pháp luật, có vị trí giúp các chủ thể thấy được điểm tương tự với vụ việc cần giải quyết, làm cơ sở pháp lý cho việc áp dụng tương tự và làm cho chủ thể trực tiếp chịu sự điều chỉnh của quy phạm trong hoạt động áp dụng tương tự quy phạm hiểu – một nền tảng quan trọng cho việc ra quyết định và thực thi văn bản áp dụng pháp luật.

Nội dung khác: mẫu hợp đồng thuê đất

Các hình thức giải thích pháp luật

Giải thích pháp luật chính thức

Là hoạt động giải thích pháp luật của các chủ thể là cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước được pháp luật trao quyền giải thích hoặc bởi chính cơ quan đã ban hành ra văn bản pháp luật cũng có thể hao quyền giải thích cho những cơ quan khác...

Về hình thức: thể hiện dưới dạng văn bản, gọi là “văn bản giải thích pháp luật”. 

Trình tự thủ tục: phải tuân theo những trình tự, thủ tục chặt chẽ do luật định.

Nội dung: có tính quy phạm hoặc có tính cụ thể. 

Đối với giải thích có tính quy phạm, nội dung lời giải thích là khuôn mẫu để thực hiện nhiều lần trong thực tế. 

Còn đối với giải thích có tính cụ thể, chỉ được áp dụng một lần trong một vụ việc cụ thể. Trong hoạt động này, cơ quan có thẩm quyền giải thích phải đưa ra các tình huống thực tế có thể xảy ra và hướng dẫn giải quyết sự việc theo quy phạm cụ thể cần giải thích trong văn bản. 

Hiệu lực: có giá trị bắt buộc phải thực hiện như chính quy định được giải thích. Văn bản giải thích chính thức sẽ hết hiệu lực khi văn bản được giải thích hết hiệu lực trong thực tế.

Giải thích pháp luật không chính thức

Là hình thức giải thích pháp luật phổ biến, được thực hiện bởi bất kỳ một tổ chức, cá nhân nào trong xã hội. Thường được thể hiện trong các bài viết, bài bình luận hay bài phân tích về pháp luật trên các phương tiện truyền thông đại chúng... Vì thế nên hình thức này thường mang tính chủ quan, có ý nghĩa tham khảo đối với người được giải thích. 

Nguyên tắc giải thích pháp luật

Tôn trọng sự trong sáng trong ngôn ngữ của quy phạm

Nguyên tắc này thể hiện sự tuân thủ tuyệt đối các quy phạm pháp luật. Thường, chỉ những quy phạm mà gây ra nhiều cách hiểu hợp lý khác nhau thì mới phải giải thích pháp luật, việc giải thích đối với các quy phạm đơn nghĩa, đủ trong sáng thì không cần thiết và việc giải thích là tối thiểu. Khi tiến hành giải thích pháp luật, các cơ quan có thẩm quyền cần chú ý không được làm thay đổi nội dung của quy phạm pháp luật, chỉ giải thích những khái niệm, thuật ngữ chưa rõ ràng hoặc đa nghĩa.

Tôn trọng ý chí của cơ quan lập pháp

Cơ quan có thẩm quyền giải thích pháp luật phải tìm hiểu được và bám sát ý tứ và mục đích của cơ quan lập pháp khi ban hành ra văn bản quy phạm pháp luật, không được phép vượt ngoài phạm vi về nội dung của văn bản quy phạm pháp luật. Để làm được điều đó, các cơ quan giải thích pháp luật, đặc biệt là Toà án thường tham khảo lời nói đầu và bố cục của đạo luật, tài liệu liên quan đến lịch sử hình thành đạo luật và các điều khoản,...

Tôn trọng tính hệ thống của pháp luật thành văn và tính thống nhất của giải thích pháp luật

Khi tiến hành giải thích pháp luật, các cơ quan có thẩm quyền cần đặt quy phạm cần giải thích trong bối cảnh của đạo luật chứa đựng nó, lời giải thích pháp luật được đưa ra không được có mâu thuẫn với nội dung của các quy phạm pháp luật khác của đạo luật cũng như không được mâu thuẫn với các văn bản pháp luật khác trong hệ thống pháp luật. Ngoài ra, nội dung giải thích pháp luật của các cơ quan khác nhau cũng phải thống nhất với nhau.

Hệ thống hoá giải thích pháp luật

Nguyên tắc này được thể hiện ở chỗ tất cả các những giải thích pháp luật được tiến hành bởi cơ quan giải thích pháp luật thì nó sẽ phải được một cơ quan có thẩm quyền nào đó tập hợp và hệ thống hoá.

Xem thêm: mẫu giấy ủy quyền sử dụng đất viết tay