Bảo hiến trong Hiến pháp được hiểu như thế nào?

 Bảo hiến trong Hiến pháp được hiểu như thế nào?

Hiến pháp là đạo luật cơ bản của một nhà nước, là văn bản có giá trị pháp lý cao nhất trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật. Hiện nay, có rất nhiều người vẫn chưa rõ như thế nào được gọi là bảo hiến? Bảo hiến có đơn thuần là bảo vệ Hiến pháp hay không? Cùng tìm hiểu thông qua bài viết sau đây.

Thế nào là bảo hiến?

Quyền lực nhà nước được tập trung thống nhất ở nhân dân, mà nhân dân lại trao quyền làm Hiến pháp cho Quốc hội, Hiến pháp thể hiện toàn bộ ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Hiến pháp là đạo luật có hiệu lực pháp lý tối cao. Mọi chủ thể trong xã hội đều phải có sự tuân thủ nghiêm ngặt đối với Hiến pháp. Do vậy, Hiến pháp không thể bị các chủ thể trong xã hội không dành sự tôn trọng tuyệt đối và xâm phạm đối với các quy định của Hiến pháp bằng cách thực hiện các hành vi vi phạm hoặc có những chủ thể chống phá muốn thay đổi nội dung của Hiến pháp.Từ đó đặt ra nhu cầu cần phải bảo vệ Hiến pháp. Với mỗi nước thì có mỗi chế định bảo hiến khác nhau.

Xét về nội dung cốt lõi, bảo hiến được hiểu là kiểm soát tính hợp hiến các đạo luật. Các đạo luật ở đây là những văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, có giá trị pháp lý thấp hơn Hiến pháp và điều chỉnh các mối quan hệ trong từng lĩnh vực của đời sống xã hội. Tính hợp hiến tức là phù hợp với Hiến pháp. Tính hợp hiến của các đạo luật được thể hiện ở chỗ trong quy định của nó đều phù hợp với tinh thần, nội dung thể hiện trong Hiến pháp.

Mở rộng phạm vi nội dung của bảo hiến, không chỉ gói gọn trong việc kiểm soát tính hợp hiến của các đạo luật mà nó còn là kiểm soát tính hợp hiến trong hành vi của các chế định chính trị được ấn định trong hiến pháp, cụ thể và dễ hiểu hơn thì đây là việc kiểm soát sự phù hợp, sự tuân theo của các quyết định do các cơ quan nhà nước ban hành, thường là cơ quan hành chính nhà nước đối với Hiến pháp.

Từ những phân tích trên, có thể hiểu bảo hiến là hoạt động xem xét, đánh giá tính hợp hiến của các đạo luật trong cùng một hệ thống pháp luật của một quốc gia và tính hợp hiến của các quyết định do các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp ban hành.

Hay nói cách khác, bảo hiến là bảo vệ hiến pháp, kiểm hiến, giám sát tư pháp và tài phán hiến pháp - constitutional review/judicial review.

Tài phán hiến pháp ở đây được hiểu là Toà án và một số các cơ quan trong bộ máy nhà nước xem xét tính hợp hiến trong hoạt động của các cơ quan hành chính.

Xem thêm tại: Phaptri.vn thượng tôn pháp luật

Các mô hình bảo hiến trên thế giới

Mô hình phi tập trung hoá

Mô hình này được tổ chức điển hình là ở Mỹ. Trong đó, nó được thiết lập cơ chế kiểm tra tư pháp, được thực hiện bởi tất cả các toà án trên phạm vi nước Mỹ, bất kể là Toà án liên bang hay Toà án tiểu bang. Vì vậy nên nó mới có cái tên là mô hình bảo hiến phi tập trung hoá.

Khi có một khiếu kiện, một tranh chấp cụ thể thì việc kiểm tra tư pháp mới được thực hiện, hay nói cách khác, kiểm tra tư pháp sẽ được thực hiện trong một vụ án cụ thể nhất định trước một toà án. kết luận về tính hợp hiến của một đạo luật hạn chế hiệu lực và được giới hạn từ các bên tham gia vụ án.

Trong mô hình này, Toà án không được quyền huỷ bỏ một đạo luật mà chỉ có quyền ra phán quyết đạo luật đó sẽ không được áp dụng trong vụ án vì nó có nội dung trái với Hiến pháp. Tức, hiệu lực của phán quyết của Tòa án về vấn đề hợp hiến chỉ có trong phạm vi vụ án mà Tòa án đó xử và chỉ dừng lại ở việc tuyên bố không áp dụng đạo luật đó vào vụ việc cụ thể đó. Mặc dù vậy nhưng nó đã gián tiếp làm vô hiệu hoá đạo luật đó.

Tuy nhiên, trong mô hình này còn có một nguyên tắc đó là nguyên tắc phán quyết của Tòa án tối cao sẽ tác động đến các tòa án cấp dưới. Phán quyết của tòa án tối cao trong các vụ việc hiến pháp sẽ ràng buộc các toà án cấp dưới. Bất cứ một vụ kiện nào khác có liên quan đến đạo luật tương tự với vụ việc được phán quyết bởi Tòa án tối cao thì sẽ có một phán quyết tương tự cho vụ việc đó về sự bất hợp hiến được phán quyết bởi Tòa án cấp dưới.

Đó là những đặc điểm của mô hình bảo hiến phi tập trung.

Tìm hiểu thêm: chữ ký số và chữ ký điện tử

Mô hình tập trung hoá

Mô hình này được tổ chức điển hình là ở Đức. Trái ngược với mô hình phi tập trung, mô hình này giao việc kiểm tra tư pháp cho một đặc biệt độc lập với hệ thống tư  pháp thường và giữ độc quyền tài phán về các vấn đề hiến pháp. Ở các quốc gia theo mô hình này, Tranh chấp, khiếu kiện về Hiến pháp cũng là một loại khiếu kiện riêng được phân biệt với khiếu kiện về hành chính, hình sự, dân sự,...Kiểm tra tư pháp được thực hiện theo những thủ tục riêng biệt đặc biệt do một cơ quan tiến hành.

Trong mô hình này, chỉ Toà án Hiến pháp mới có quyền phán quyết sự bất hợp hiến của một đạo luật. Hơn nữa, những toà án có uy quyền lớn này có thể đưa ra những chỉ dẫn đặc biệt và trực tiếp về việc một đạo luật bất hợp hiến phải được soạn thảo lại như thế nào để theo trình tự hợp hiến.

Khác với mô hình phi tập trung hóa, tính hợp hiến của các đạo luật không phải được xem xét trong phạm vi một vụ án, một vụ việc cụ thể mà được xác định bằng việc đối chiếu những hành vi lập pháp mà có dấu hiệu trái với Hiến pháp. Phán quyết của Toà án tại các quốc gia này có hiệu lực toàn bộ, Toà án có quyền huỷ bỏ đạo luật trái với Hiến pháp. Phán quyết của Tòa án hiến pháp là một yếu tố ảnh hưởng đến sự điều hành quyền lực tối cao của một quốc gia. Phán quyết của tòa án hiến pháp sẽ không bị kháng cáo, kháng nghị.

Đó là những đặc trưng cơ bản của mô hình bảo hiến tập trung hoá.

Mô hình bảo hiến của Việt Nam

Hiến pháp năm 2013 đã quy định rất rõ về mô hình bảo hiến của Việt Nam, cụ thể, Việt Nam theo mô hình bảo hiến phi tập trung, nhưng mô hình bào hiến này lại không giống những mô hình bảo hiến của Mỹ hay của bất kỳ một quốc gia nào trên thế giới. 

Là nét độc đáo trong mô hình bảo hiến của Việt Nam, theo đó, tất cả các cơ quan trong bộ máy Nhà nước và toàn thể nhân dân có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp, bởi Hiến pháp năm 2013 quy định Hiến pháp là luật cơ bản của nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực pháp lý cao nhất. Mọi văn bản pháp luật khác phải phù hợp với Hiến pháp. Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp đều bị xử lý. Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân, các cơ quan khác của nhà nước và toàn thể nhân dân có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp. Thực hiện hoạt động bảo hiến theo cơ chế này mới đảm bảo thực sự nhà nước ta là nhà nước pháp quyền, của dân, do dân, vì dân. Trong các cơ quan này, Toà án nhân dân là cơ quan giữ nhiệm vụ quan trọng nhất đối với hoạt động bảo hiến.

Trên đây là toàn bộ những nội dung cơ bản về bảo hiến, người đọc cần nắm vững nội dung cốt lõi này trong quá trình tìm hiểu lý luận về nhà nước và pháp luật.

Nội dung khác: soạn thảo hợp đồng thuê trọ